Πόσους εγκεφάλους έχουμε άραγε στο πολυσύνθετο σώμα μας; Οι περισσότεροι θα απαντήσουν «έναν», για ακόμα μια φορά το ανθρώπινο σώμα εντυπωσιάζει τους ερευνητές, ανακαλύπτοντας λειτουργίες και δομές του που είναι άκρως γοητευτικές. Αρχικά, το σώμα μας έχει και άλλα νευρικά συστήματα. Υπάρχει ένα δίκτυο νευρώνων τόσο εκτεταμένο ώστε μερικοί επιστήμονες το έχουν αποκαλέσει «δεύτερο εγκέφαλο». Πρόκειται για το εντερικό νευρικό σύστημα, το οποίο δεν βρίσκεται στο κεφάλι μας, αλλά ως επί το πλείστον μέσα στην κοιλιά μας, δηλαδή υπάρχει ένας εγκέφαλος μέσα στην κοιλιά μας, ο οποίος ελέγχει και συντονίζει τα όργανα και τις λειτουργίες τους».
Η σχέση μεταξύ των δύο εγκεφάλων» είναι πολύ σημαντική και δομικής σημασίας διότι η κακή επικοινωνία τους είναι η πηγή πολλών σωματικών και ψυχιατρικών προβλημάτων. Παθήσεις όπως το άγχος, η κατάθλιψη, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, το έλκος του στομάχου και η νόσος του Πάρκινσον εκδηλώνουν συμπτώματα στον εγκέφαλο και στο εντερικό επίπεδο. Ο Ιπποκράτης έλεγε πως ΄΄η φυσική και ψυχική υγεία εξαρτάται από μια υγιή κοιλιά.’’
Ο Dr. Gershon, ο οποίος δημιούργησε τον όρο «δεύτερος εγκέφαλος», το 1996, είναι ένας από τους ερευνητές που μελετούν τη σχέση εγκεφάλου – εντέρου στον σχετικά νέο τομέα της νευρογαστρεντερολογίας
«Το έντερο ελέγχει την πίεση», λέει ο Dr. Gershon. «Παρακολουθεί τη διαδικασία της πέψης. Ανιχνεύει τα θρεπτικά συστατικά και μετράει τα οξέα και τα άλατα. Είναι ένα μικρό χημικό εργαστήριο. Το εντερικό σύστημα κάνει όλα αυτά μόνο του με ελάχιστη βοήθεια από το κεντρικό νευρικό σύστημα – τον ανώτερο εγκέφαλο.
Ο πεπτικός εγκέφαλος αναπτύσσει τις δικές του συμπεριφορές. Οι νευρικές ίνες που οδηγούν από την κοιλιά στον εγκέφαλο είναι περισσότερες από εκείνες που ακολουθούν την αντίστροφη πορεία. Επίσης υπάρχει μια πληθώρα ασυνείδητων σινιάλων από την κοιλιά στον εγκέφαλο όπου έχει μεγάλη βιολογική σημασία.
Το εντερικό νευρικό σύστημα ελέγχει όλες τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στο πεπτικό σύστημα και διαθέτει απίστευτη αυτονομία. Εάν η επικοινωνία μεταξύ εντερικού νευρικού συστήματος και εγκεφάλου διακοπεί, τότε συνεχίζει ανεξάρτητα τις λειτουργίες του ο «δεύτερος εγκέφαλος»(εντερικό σύστημα). Αυτή η αυτονομία που διαθέτει είναι πραγματικά μοναδική, εάν συνειδητοποιήσουμε ότι τίποτα άλλο στο σώμα μας δεν λειτουργεί χωρίς την εντολή του εγκέφαλου μας, για παράδειγμα τα πόδια μας θα ήταν παράλυτα και οι πνεύμονες δε θα μπορούσαν να αναπνεύσουν χωρίς την κύρια συμβολή του.
Αυτός ο «πεπτικός εγκέφαλος» εργάζεται αυτόνομα και εκπέμπει περισσότερα σινιάλα στον εγκέφαλο του κρανίου σε σχέση με αυτά που λαμβάνει από αυτόν. Αισθάνεται, σκέπτεται και θυμάται. Μπορεί να ασθενήσει και να παρουσιάσει δικές του νευρώσεις. Ο πεπτικός εγκέφαλος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη χαρά και τη λύπη.
Προέρχονται μήπως η μελαγχολία και ο φόβος από τα έντερα; «Ναι» απαντάει ο Dr. Γκέρσον «Η ουσία της κατάθλιψης βρίσκεται κρυμμένη στον πεπτικό εγκέφαλο και η ψυχική μας διάθεση γεννιέται στην κοιλιά». Όπως η πείνα και κορεσμός επηρεάζουν συνειδητά την ψυχική διάθεση του ανθρώπου, με τον ίδιο τρόπο έντονη είναι και η ασυνείδητη χειραγώγηση της καθημερινής μας ύπαρξης. Μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε ότι μπορεί να μην φταίει πάντα ο δυστυχισμένος εγκέφαλος μας για το άγχος και τη κατάθλιψη που βιώνουμε, αλλά ένα δυστυχισμένο έντερο;
Τα συναισθήματα που λαμβάνουμε στην καθημερινότητα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η καταγεγραμμένη στο σώμα πεμπτουσία των εμπειριών της ζωής μας. Καταγεγραμμένες και αποθηκευμένες κυρίως στις αντιδράσεις της κοιλιάς μας. Κάθε φορά που το έντερο συσπάται και εκκρίνει νευροδιαβιβαστές ή κινητοποιεί ανοσοκύτταρα, όλα τα δεδομένα κινούνται κατά μήκος του πνευμονογαστρικού νεύρου. Ο εγκέφαλος ερμηνεύει τα συμπτώματα αυτά ως αδιαθεσία ή καλή διάθεση, κούραση ή ζωντάνια. Συνεπώς η κοιλιά καθορίζει την ψυχική μας διάθεση, τη λύπη και τη χαρά. Σύμφωνα με ειδικούς, η σύνδεση εγκεφάλου-εντέρου μπορεί επίσης να αποτελεί τη βάση για αυτό που αποκαλείται «ένστικτο του εντέρου»(gut instincts)
Η γρίνια η ανασφάλεια η ευεξία δεν οφείλεται μόνο στο μυαλό. Είμαστε πλάσματα που απαρτιζόμαστε από ποδιά, χέρια, καρδιά, πνεύμονες και ένα έντερο. Η επικέντρωση των ερευνητών στον ανθρώπινο εγκέφαλο αποδείχθηκε μονοδιάστατη, διότι δεν αποτελούμαστε μόνο από φαιά ουσία, καταρρίπτοντας την φιλοσοφική πρόταση του Ρενέ Ντεκάρτ «σκέφτομαι άρα υπάρχω» και να ίσως πρέπει να σκεφτούμε και να αλλάξουμε τη φράση σε «Πρώτα αισθάνομαι, κατόπιν σκέφτομαι, άρα υπάρχω».
Ένα σπουδαίο τμήμα του εγκεφάλου που λαμβάνει πληροφορίες από το έντερο είναι η «νήσος του εγκεφάλου» μία περιοχή στον εγκέφαλο του ανθρώπου που ρυθμίζει το αίσθημα της πείνας, της δίψας, επικοινωνίας και γενικά καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζει το σώμα μας.
Πρόσφατες ανακαλύψεις δείχνουν ότι υπερευαισθητικότητα του εντέρου και η δυσλειτουργία του, πώς αντιλαμβάνεται ο εγκέφαλος τα σήματα του εντέρου μπορεί να παίξει ένα πολύ κρίσιμο ρόλο στη αιτιολογία πολλών προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Για παράδειγμα ο λεγόμενος «κόμπος στο στομάχι» αυτο το συναίσθημα ίσως προκαλείται επειδή το εντερικό νευρικό σύστημα διοχετεύει το αίμα μακριά από το στομάχι όταν ο εγκέφαλος νιώσει ένταση ή άγχος. Επίσης, μπορεί να προκληθεί ναυτία, καθώς σε στρεσογόνες καταστάσεις ο εγκέφαλος αναγκάζει το εντερικό νευρικό σύστημα να αλλάξει τις φυσιολογικές συσπάσεις του εντέρου.
Ακόμα Πειράματα στο εργαστήριο έδειξαν ότι το Πάρκινσον μπορεί να ξεκινά στα βακτήρια του εντέρου και να “ταξιδεύει” στον εγκέφαλο. Επιστήμονες στις ΗΠΑ επιβεβαίωσαν για πρώτη φορά ότι υπάρχει σαφής και λειτουργική σχέση ανάμεσα στα βακτήρια του εντέρου και στη νευροεκφυλιστική νόσο. Το έντερο φιλοξενεί μια μεγάλη ποικιλία ωφέλιμων και επιβλαβών μικροβίων, το λεγόμενο μικροβίωμα. Μέσα από έρευνές βρέθηκε ότι τα μικρόβια στο έντερο των ασθενών με Πάρκινσον δεν είναι ίδια με εκείνα των ανθρώπων χωρίς τη νόσο. Τέλος το 70% των νευρώνων του περιφερικού νευρικού συστήματος βρίσκονται στα έντερα, ενώ το νευρικό σύστημα του εντέρου συνδέεται άμεσα με το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Η σεροτονίνη η οποία είναι ένας νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου και ευθύνεται για την ενεργητικότητά μας, τη χαρά και την ευδιαθεσία μας, βρίσκεται εκτενώς στον ανθρώπινο γαστρεντερικό σωλήνα, ποιο συγκεκριμένα το 95% της σεροτονίνης του ανθρώπινου σώματος παράγεται στα κύτταρα του εντέρου.
Το έντερό μας δεν φροντίζει μονάχα για την πέψη και τον μεταβολισμό των τροφών, αλλά δείχνει να φροντίζει εξίσου για το μεταβολισμό και τη διαχείριση των συναισθημάτων μας.
Ναι! Η κοιλιά είναι ένα μικρό σύμπαν μέσα στο σώμα μας!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
SCIENTIFIC AMERICAN –΄΄Think Twice: How the Gut’s “Second Brain” Influences Mood and Well-Being΄΄
U.S. National Library of Medicine –”Building a second brain in the bowel” Marina Avetisyan, Ellen Merrick Schill, and Robert O. Heuckeroth First published February 9, 2015
“Η κρυφή γοητεία του εντέρου: Στα άδυτα του πιο παρεξηγημένου οργάνου του ανθρώπινου σώματος” της ENDERS GIULIA, εκδόσεις Πατάκης 2016.